آیه 61 سوره غافر

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ (61)

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ‌: خداى به حق آن ذاتى است كه بيافريد براى شما شب تاريك را، لِتَسْكُنُوا فِيهِ‌: تا ساكن شويد در آن و استراحت و آسايش نمائيد از تعب يوميه و ضعف بدن و كلال حواس كه از آن حاصل شده. وَ النَّهارَ مُبْصِراً: و خلق فرمود روز را در حالتى كه نيّر است در كمال نورانيت تا ببينيد چيزها را و مواضع حاجات خود را به سهولت بشناسيد و از آن اكتساب وجوه معاش كنيد. إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ‌: بدرستى كه خداى تعالى هر آينه با فضل و بخشايش است، عَلَى النَّاسِ‌: بر مردمان به آفريدن شب و روز، يا بترتيب امورى كه قوام مصالح انفس و اموال به آنست، وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ‌: و لكن بيشتر مردمان، لا يَشْكُرُونَ‌: شكر گزارى و سپاسدارى منعم ننمايند؛ و حال آنكه عقل و وجدان حاكم است به اينكه حق شناسى و سپاس گزارى منعم، واجب، و ناسپاسى و حق ناشناسى مذموم و صاحبش ملوم است.

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ (61) ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ (62) كَذلِكَ يُؤْفَكُ الَّذِينَ كانُوا بِآياتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ (63) اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَراراً وَ السَّماءَ بِناءً وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَتَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ (64) هُوَ الْحَيُّ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ (65)

ترجمه‌

خدا است آنكه قرار داد براى شما شب را تا آرام گيريد در آن و روز را بينا كننده همانا خدا هر آينه صاحب تفضّل است بر مردم ولى بيشتر مردم شكر نميكنند

آنكس خدا است پروردگار شما آفريننده هر چيز نيست خدائى مگر او پس بكجا برگردانده مى‌شويد

همچنين برگردانده مى‌شوند آنانكه بودند چنانكه آيت‌هاى خدا را انكار مينمودند

خدا است آنكه قرار داد براى شما زمين را قرارگاه و آسمان را بناى بلندى و مصوّر نمود شما را پس نيكو كرد صورت‌هاى شما را و روزى داد شما را از پاكيزه‌ها آنكس خداى شما است پروردگار شما پس برتر و بالاتر است خدا پروردگار جهانيان‌

او است زنده نيست خدائى جز او پس بخوانيد او را با آنكه خالص كنندگان باشيد براى او دين را ستايش مر خدايرا است كه پروردگار جهانيان است.

تفسير

خداوند متعال شب را تاريك قرار داده براى آنكه بندگان در آن از كار بركنار شده آرام گيرند و آسايش نمايند و روز را روشن فرموده كه مردم بوسيله آن بينا شوند و حوائج خودشان را بسهولت انجام دهند و از ديدن جمال عالم بهره‌مند گردند اگر هميشه شب بود يا هميشه روز بود مفاسد زيادى داشت و مصالحى از دست ميرفت خداوند براى تفضّل بر بندگان آن دو را آفريده ولى بيشتر مردم متوجه نعمت‌هاى خدا نيستند و حكمت‌هاى آن را نميدانند و شكر گزارى نميكنند اين چنين خداوند قادر داراى فضل و احسانى پروردگار شما و آفريننده هر موجودى است خدائى جز او نيست پس چگونه شما از حق و حقيقت برگردانده مى‌شويد و بباطل رو ميآوريد پيشينيان شما هم كه از حق بباطل برگردانده ميشدند براى انكار دلائل توحيد همين طور بودند كه رؤساء و بزرگانشان باغراض شخصى آنها را گمراه نموده بودند خداوند زمين را قرارگاه شما قرار داد و آسمان را مانند سقف مرتفعى مبنى بر بالاى سر شما نمود و شما را در ارحام مادران مصوّر و نقش‌بندى فرمود و مزيّت داد شما را بر ساير حيوانات‌

جلد 4 صفحه 537

بزيبائى نقش صورت و استقامت قامت و قابليّت علم و صنعت كه با دست خود تمام ارزاق پاكيزه و لذيذ و نافع را ميخوريد و بميل خودتان آنها را باقسام مختلفه طبخ نموده و مناسب بامزاج و ملائم با ذائقه كرده تناول مينمائيد اين چنين خداوندى پروردگار شما است كه برتر و پر خير و بركت است و پروردگار تمام جهانيان است و همه محتاج بتربيت و نگهدارى اويند و در معرض زوال و او زنده و پاينده بذات و صفات خود است نيست خدا و معبود بحقى جز او پس بخوانيد او را بيگانگى و عبادت كنيد او را بدون شركت و دخالت غير و در مقام شكرگزارى بگوئيد الحمد للّه رب العالمين و قمى ره از امام سجاد عليه السّلام روايت نموده است كه هر كس بگويد لا اله الا اللّه بايد بگويد الحمد للّه رب العالمين چنانچه خداوند در اين آيه فرموده است.

اللّه‌ُ الَّذِي‌ جَعَل‌َ لَكُم‌ُ اللَّيل‌َ لِتَسكُنُوا فِيه‌ِ وَ النَّهارَ مُبصِراً إِن‌َّ اللّه‌َ لَذُو فَضل‌ٍ عَلَي‌ النّاس‌ِ وَ لكِن‌َّ أَكثَرَ النّاس‌ِ لا يَشكُرُون‌َ (61)

اللّه‌ ‌آن‌ خدائيست‌ ‌که‌ قرار داد و جعل‌ فرمود ‌براي‌ ‌شما‌ شبرا ‌براي‌ اينكه‌ سكونت‌ و استراحت‌ ‌در‌ ‌او‌ كنيد و روز ‌را‌ بينا كننده‌ بدرستي‌ ‌که‌ خداوند ‌هر‌ آينه‌ صاحب‌ فضل‌ ‌است‌ ‌بر‌ ناس‌ و لكن‌ اكثر ناس‌ شكر نميكنند.

خداوند متعال‌ چنين‌ مقرّر فرموده‌ ‌که‌ كره زمين‌ ‌در‌ بيست‌ و چهار ساعت‌ تقريبا دور ‌خود‌ بچرخد و هميشه‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ گردش‌ نصف‌ ‌اينکه‌ كره‌ مقابل‌ خورشيد ‌است‌ روز ميشود و نصف‌ ‌آن‌ ‌بر‌ خلاف‌ ‌آن‌ ‌است‌ شب‌ ميگردد و ‌اگر‌ ‌اينکه‌ گردش‌

جلد 15 - صفحه 393

زمين‌ نبود ‌آن‌ قسمت‌ ‌که‌ مقابل‌ خورشيد ‌بود‌ دائما روز ‌بود‌ و انسان‌ و حيوانات‌، و نباتات‌ كلا ‌از‌ حرارت‌ هلاك‌ ميشدند و ‌آن‌ قسمت‌ ‌که‌ ‌بر‌ خلاف‌ ‌بود‌ هميشه‌ شب‌ ‌بود‌ و تمام‌ ‌از‌ برودت‌ و سردي‌ تلف‌ ميشدند لذا بحكمة بالغة:

اللّه‌ُ الَّذِي‌ جَعَل‌َ لَكُم‌ُ اللَّيل‌َ شب‌ ‌را‌ قرار داد.

لِتَسكُنُوا فِيه‌ِ سكونت‌ و استراحت‌ و رفع‌ خستگي‌ روز.

وَ النَّهارَ و روز ‌را‌.

مُبصِراً ‌که‌ بامور زندگاني‌ ‌خود‌ بپردازيد و ‌اينکه‌ دو نعمت‌ بزرگ‌ اقتضاء شكرگزاري‌ دارد زيرا تفضل‌ بزرگيست‌ ‌براي‌ ابقاء حيات‌ و تنظيم‌ امور و فوائد ديگر ‌که‌ بسيار ‌است‌ إِن‌َّ اللّه‌َ لَذُو فَضل‌ٍ عَلَي‌ النّاس‌ِ.

وَ لكِن‌َّ أَكثَرَ النّاس‌ِ لا يَشكُرُون‌َ بلكه‌ ‌اينکه‌ دو نعمت‌ شب‌ و روز ‌را‌ نعمت‌ نميشمارند و توجّه‌ ندارند.

]

(آیه 61)- و از آنجا که دعا و تقاضای از خدا فرع بر معرفت خداوند است در این آیه از حقایقی سخن می‌گوید که سطح معرفت آدمی را بالا می‌برد، و یکی از شرائط دعا را که امید به اجابت است افزایش می‌دهد.

می‌فرماید: «خداوند کسی است که شب را برای شما آفرید تا در آن بیاسایید» (اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ).

چرا که تاریکی شب از یک سو موجب تعطیل قهری برنامه‌های روزانه است، و از سوی دیگر خود تاریکی آرام بخش و مایه استراحت تن و اعصاب و روح است، و نور مایه جنبش و حرکت.

لذا به دنبال آن می‌افزاید: «و روز را بینا و روشنی بخش» قرار داد (وَ النَّهارَ مُبْصِراً).

تا محیط زندگی انسانها را روشن سازد و برای هر گونه فعالیت آماده کند.

سپس اضافه می‌کند: «خداوند نسبت به مردم صاحب فضل و کرم است، ولی بیشتر مردم شکر گزاری نمی‌کنند» (إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَی النَّاسِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَشْکُرُونَ).

اما اگر انسان چشمی بینا و قلبی دانا داشته باشد که خوان نعمت بی‌دریغ الهی را که همه جا گسترده است ببیند، و باران رحمت بی‌حسابش را که همه جا

ج4، ص282

رسیده است مشاهده کند، بی‌اختیار زبان به شکر و ثنای او می‌گشاید و خود را در مقابل این همه عظمت و رحمت کوچک و مدیون می‌بیند.